SENDOTASUN FEDERALA
Donostia, 2020ko apirilaren 30a
Deigarria da nola analista eta pertsona politiko ezberdinek aurkitu duten federalismoa pandemiaren kudeaketa dela medio. Horren bertuteak, kontraste gisa, gure akatsei kontrajartzen zaizkie. Bereziki deigarria da, ahots horien artean daudelako gure herriarentzako sakontze federalaren proposamena deskalifikatzen dutenak. Baina baita ere eredu federalaren laudorio-erreferentzian bat egiten dutelako Gobernua kritikatzen dutenek, erkidego autonomikoei egozten dien eginkizun pobreagatik, eta erkidego autonomikoetako agintari askoren jarrera kritikatzen dutenek, horien sistemarekiko leialtasun eskasagatik. Horrela, normaltasun-egoera erlatiboetan ilusio hutsezkotzat jotzen zutenentzat, krisian, imitatu beharreko eredu bihurtzen da, gure herria islatuta ikustea gustatuko litzaiekeen ispilu.
Euskal Herriko Federalisten sorrerako Manifestutik adierazi dugu sistema autonomikoan federalki sakontzeko gure proposamena ez dela panazea bat ere. Sistema federalak ez dira erabateko lasaitasun politikoa bizitzen duten paradisuak. Horietan, soka-tira politikoa etengabea da botere partekatua dutenen –Federala– eta lurraldeetako autogobernua dutenen artean. Horren adibideak edukitzen ari gara, baita konparatiboki egokiago funtzionatzen ari diren herrialdeetan ere. Baina tentsioa muga zorrotz batzuen barruan hedatzen da: Gobernuak (federalak) serio hartzen ditu lurraldeak, eta hauek beren autogobernuaren mugak errespetatzen dituzte, sistemarekiko leialtasunez.
Behin eta berriz aipatzen da Alemania praktika politiko onenaren adibide gisa. Zalantzarik gabe, haien bertuteak ez dira gobernatzen duten formula federalaren ondorio bakarrik, baina erabat sinetsita gaude antolaketa-modu horrek modu erabakigarrian laguntzen duela horretan. Gure sistema autonomikoaren gabeziarik deigarrienetako bat, krisi honetan oso protagonismo berezia duena, gobernuen arteko harremanen sistemari dagokiona da. Aitzitik, Alemaniako sistemaren lorpen handienetako bat da, oinarri horren gainean federalismo kooperatibo gisa definitzeraino. Sistema horretan, erabakigarria da kultura federalaren zeregina; izan ere, erakunde-sistemaren piezak koipeztatzen ditu, haien arteko zirrikituak murrizten, eta, horrela, lan komunean integrazio handiagoa lortzen laguntzen du, emaitzan eraginkortasun handiagoa izanik.
Iruditzen zaigu krisi honen kudeaketan kultura federalaren esparruan erakutsi dela ahultasunik handiena. Gobernuak ez ezik, autonomia-erkidego askok ere gabezia hori izan dute. Gaur egungoa bezalako muturreko larrialdi-egoera batek erabaki-batasuna eskatzen du, baina ez da egokia erkidego autonomikoen laguntza ez izatea deliberatutakoa erabakitzeko eta aplikatzeko; izan ere, azken hamarkadetan, erkidego autonomikoetan kudeatzen dituzte prozesu horretan funtsezkoak diren esparruak. Parte-hartze horrek ez du eragozten erabakiak zorroztasunez hartzea erabakiak hartzeko ardurarik handiena duenak.
Gauzak ikuspegi horretatik ikusita, ez dago kontraesan handiagorik gure sistema autonomikoaren sakontze federalaren proposamena (gure elkarteak bultzatzen duena, esaterako) baztertzea edo alde batera uztea baino. Ez da zentzuzkoa integrazioaren eta aniztasunaren arteko artikulazio hobea lortzen saiatzeari uko egitea. Ez da hala, gizartearen kohesioa erabat asaldatzen duen amets politiko bat lortu nahi delako, ziurrenik eginezina. Ezta aurre egin beharko liokeen zailtasunengatik ere, beste edozein aukerak zailtasun nabarmen handiagoei aurre egin beharko liekeela ezkutatuz. Ez dago justifikaziorik gure sistema politikoaren degradazio prozesu geldiezinari begira geldirik geratzeko.
Zeregina ez da erraza. Alexis de Tocquevillek oso garaiz ikusi zuen bezala, sistema federalak teoria konplexu bat du oinarri, honen aplikazioak arrazoimenaren eguneroko erabilera eskatzen duelarik. Proposamen federala ulergarri egitea, haren bertuteak nabarmentzea, arrakasta izan dezan egonkortasun demokratikoa sakonki hondatuko luketen konponbide sinplisten aurrean, zeregin horretan erakundeek eta indar politikoek funtsezko erantzukizuna dute.
Sistema federalek gobernu-formula hobeak dituztela deskubritzen ari direnak ezin dira zeregin horretatik kanpo geratu, pasibotasunetik beste indar politiko batzuek arazoak konponduko dituzten esperantzan; ezta sistemari kritika egitean babestu ere, bere porrotetik etekinak lortzeko esperoan. Ezinbestekoa da gure sistema politikoa benetan eta eraginkortasunez hobetzen saiatzea, egonkortasun demokratikoa bermatzeko helburuarekin, behar bezala orekatuz lurraldeen integrazioa eta autogobernua. Ezin diogu uko egin geure burua hobeto gobernatzeko gaitasuna erraztuko digun sistema bat eraikitzeari. Gauden krisiak ezinbesteko helburua dela onartzeko balio behar du. Baita orain arte sinesten ez zutenen aldetik ere.